W setną rocznicę urodzin wybitnego artysty, Sejm RP ogłosił rok 2025 Rokiem Franciszka Duszeńki – jednego z najwybitniejszych polskich rzeźbiarzy XX wieku, pedagoga i współtwórcy nowoczesnej sztuki pomnikowej. To hołd dla jego imponującego dorobku artystycznego i symbolicznego znaczenia jego twórczości w opowieści o historii i tożsamości Polski.
Twórca narodowej pamięci
Franciszek Duszeńko (1925–2008) był artystą, którego prace wpisały się trwale w polski krajobraz i świadomość zbiorową.
To on współtworzył m.in. Pomnik Ofiar Obozu Zagłady w Treblince oraz Pomnik Obrońców Wybrzeża na Westerplatte – dzieła uznawane za kamienie milowe w historii polskiej rzeźby monumentalnej. Ich wymowa – pełna ekspresji, bólu, milczenia i pamięci – inspiruje do dziś kolejne pokolenia artystów.
Treblinka – kamienna modlitwa „Nigdy więcej”
Monument w Treblince, wykonany wspólnie z Adamem Hauptem, składa się z ośmiometrowego postumentu, granitowych słupów z nazwami krajów i tysięcy kamieni z nazwami miejscowości ofiar. Symbolika jego rzeźb – „Męczeństwo”, „Walka”, „Przetrwanie” – porusza i uczy.
To jedno z najbardziej wymownych upamiętnień Zagłady nie tylko w Polsce, ale i na świecie.
Życie wpisane w historię XX wieku
Urodzony w Gródku Jagiellońskim koło Lwowa, Duszeńko przeszedł przez piekło II wojny światowej jako żołnierz AK i więzień obozów Gross-Rosen i Sachsenhausen. Po wojnie związał się z Trójmiastem, a jego kariera artystyczna i akademicka rozkwitła w Gdańsku.Pedagog pokoleń
Od 1956 roku prowadził Pracownię Rzeźby w gdańskiej PWSSP (dziś ASP), a w latach 1981–1987 był rektorem uczelni.
Wychował ponad 80 dyplomantów, wśród których znaleźli się wybitni artyści – m.in. Grzegorz Klaman i Robert Kaja.
Sztuka jako świadectwo
Twórczość Duszeńki zawsze była „głosem pokolenia wojny” – niosąc przesłanie patriotyzmu, humanizmu i pamięci.
Jego sztuka poruszała formą, ale i ciszą, przestrzenią, z której bił głęboki sens. U kresu życia artysta tworzył cykl „Stoły” – intymne kompozycje z „fragmentów życia”, metaforyczne zapisy pamięci i straty.
Dziedzictwo cyfrowe
Dzięki digitalizacji spuścizny po artyście przez Akademię Sztuk Pięknych w Gdańsku, dziś każdy może zajrzeć do jego szkiców, projektów i dokumentacji fotograficznej.
To ponad 1500 rysunków i 520 zdjęć, które są nie tylko zapisem talentu, ale i historii.
Pamięć, która inspiruje
Franciszek Duszeńko zmarł 11 kwietnia 2008 roku. Pozostawił po sobie nie tylko monumentalne pomniki, ale też postawę twórcy, który sztuką opowiadał prawdę o ludziach, historii i bólu.
Rok 2025 – Rokiem Franciszka Duszeńki – to okazja, by przywrócić jego dziedzictwu należne miejsce w świadomości współczesnych pokoleń.
,,Każdy element, który profesor miał w ręku był przez niego rozpatrywany w kategorii kompozycji rzeźbiarskiej, jej rytmów; i od razu budowała się z tego metafora
– charakteryzował prace uczeń profesora Robert Kaja.
