Odzyskane straty wojenne: 26 grafik z kolekcji Jacoba Kabruna wraca do Gdańska

W piątek w siedzibie MKiDN odbyła się uroczystość, podczas której zostały zaprezentowane niedawno odzyskane straty wojenne - 26 grafik z kolekcji Jacoba Kabruna. Obiekty trafią do zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku.

Wicepremier przypomniał, że „kolekcja Kabruna była w czasie wojny wywieziona z Gdańska”.

Pochodzenie obiektów odkrył Sylwester Rudnik - historyk sztuki i marszand, o czym poinformował posiadacza grafik Piotra Molendę, który - po zapoznaniu się z pochodzeniem obiektów - podjął decyzję o ich bezwarunkowym przekazaniu na rzecz Skarbu Państwa.

Szef MKiDN poinformował, że Sylwester Rudnik i Piotr Molenda zostaną uhonorowani Odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”.

Podziękował również swoim współpracownikom za zaangażowanie w odzyskiwanie dzieł sztuki.

Odzyskane ryciny należały do kolekcji gdańskiego kupca, kolekcjonera i bibliofila - Jacoba Kabruna (1759-1814). Kolekcja ta stanowi obecnie najcenniejszą część zbiorów Gabinetu Rycin Muzeum Narodowego w Gdańsku.

Zbiór rycin, przechowywany w dawnym domu Kabruna przy Langgasse (ul. Długa), obejmował prace czołowych artystów szkół niderlandzkiej, niemieckiej, włoskiej i francuskiej, zarówno dawnych mistrzów, jak i twórców współczesnych Kabrunowi.

W 1806 r. kolekcjoner zaproponował utworzenie instytutu edukacyjnego, kształcącego młodzież w zawodzie kupca. Nawiązując do tej idei, przed śmiercią przekazał wszystkie swoje zbiory (malarstwa, rysunków i rycin, a także bibliotekę wraz z należącymi do niej szafami) jako podstawę instytutu edukacyjnego, którego - wedle jego słów - od dawna brakowało w mieście.

Po śmierci Kabruna jego kolekcja kilkukrotnie zmieniała swoją siedzibę. W końcu trafiła do utworzonego w 1870 r. Stadtmuseum Danzig (Muzeum Miejskiego w Gdańsku). Siedziba w dawnym klasztorze franciszkańskim została oddana do użytku wiosną 1872 r., a zbiory Kabruna przeniesiono tam w październiku tego roku.

Według katalogu Juliusa C. Blocka i Carla L. von Duisburga z 1861 r. kolekcja rycin liczyła ponad 7 tys. dzieł artystów europejskich działających od XV do XVIII w.

Charakterystyczna dla grafik i rysunków Kabruna jest sucha pieczęć występująca na awersie, w polu odbitki: okrągły znak o średnicy 15 mm, z dwunastoma pięcioramiennymi gwiazdami w otoku i monogramem KG pośrodku. Drugim charakterystycznym oznakowaniem jest numer pisany odręcznie atramentem. Numery tego rodzaju są już wspomniane w katalogu kolekcji rycin Kabruna z 1861 r.

Grafiki przez pierwszy okres II wojny światowej znajdowały się w Stadtmuseum. Dopiero klęska pod Stalingradem i załamanie się frontu wschodniego zmusiły okupacyjne władze Gdańska do wywozu zbiorów. W latach 1943-1945 przeprowadzona została szeroko zakrojona akcja ukrywania najcenniejszego wyposażenia kościołów, budynków municypalnych oraz kolekcji z gdańskich muzeów (w tym również Stadtmuseum). Na terenie byłego Wolnego Miasta Gdańska wytypowano szereg miejscowości, do których na przechowanie miały zostać wywiezione zbiory muzealne.

Dzieła ze Stadtmuseum zostały przewiezione do dwóch miejscowości: grafiki reprodukcyjne zapakowane w 60 skrzyń wywieziono 30 maja 1943 r. do składnicy w Mariensee (Przywidz), pozostałe - 13 lipca 1943 r. do majątku von Arnoldiego w Sobbowitz (Sobowidz). Część grafik przetrwała wojnę w okolicach Gdańska.

Jesienią 1944 r. duża część z nich została wywieziona w głąb Niemiec - do Turyngii. Obiekty wywożone były przede wszystkim do muzeum w Gotha i do prywatnej posiadłości dyrektora tych zbiorów księcia Carla Eduarda von Sachsen-Coburg-Gotha w Reinhardsbrunn. Ogromna akcja wywozowa gdańskich zabytków do Turyngii przypieczętowała ich tragiczny los.

Turyngia została na początku lipca 1945 r. odstąpiona Armii Czerwonej. Znajdujące się na tym terenie dzieła sztuki zostały wtedy bezprawnie przetransportowane do Związku Radzieckiego. W 1956 r., w ramach rewindykacji, do Muzeum Pomorskiego powróciły zaledwie 1543 obiekty graficzne z kolekcji Jacoba Kabruna. Nie wiadomo, jaka część kabrunowskiego zbioru pozostała w Moskwie, a jaka w niewyjaśnionych okolicznościach uległa rozproszeniu.

Obecnie w prowadzonej przez MKiDN bazie danych zarejestrowanych jest blisko 66 tys. zaginionych dzieł sztuki.

W ostatnich latach odzyskano około 600 pojedynczych obiektów, wśród nich m.in. Dyptyk Dierica Boutsa oraz obraz Lucasa Cranacha starszego „Opłakiwanie Chrystusa”.

Katalog zaginionych dzieł sztuki jest dostępny na stronie internetowej dzielautracone.gov.pl