20 marca 1942 roku po raz pierwszy na murach pojawił się Znak Polski Walczącej

Symbol namalował prawdopodobnie harcmistrz Maciej Aleksy Dawidowski, pseudonim „Alek”, uczeń przedwojennego gimnazjum im. Stefana Batorego i jeden z głównych bohaterów „Kamieni na szaniec”. Znak „Kotwicy” pojawił się wtedy po raz pierwszy - na balustradzie popularnej warszawskiej kawiarni Lardellego przy ul. Polnej 30 - i na trwałe stał się symbolem Polski Walczącej.

Według jednej z wersji wykorzystano logo Wydawnictwa Polskiego Rudolfa Wegnera, łudząco przypominające kotwicę. Podobno w 1940 r. zgodę na jego wykorzystanie uzyskał por. Jerzy Jabłonowski (dawny adiutant marszałka Józefa Piłsudskiego) od córki właściciela wydawnictwa.

Według bardziej znanej wersji znak „Kotwica” nie powstał przypadkowo. W styczniu 1942 r. Biuro Informacji i Propagandy Okręgu Warszawa AK powołało konkursowe jury w celu obrania własnego konspiracyjnego znaku Polski Walczącej.

W skład jego weszli: Czesław Michalski „Jankowski”, Aleksander Kamiński „Hubert”, Maria Straszewska „Emma” i Anna Smoleńska „Hania”. Przedstawionych zostało 27 propozycji, spośród których wybrano dwie.

Obok kotwicy rozważano także koncept skrzyżowanych mieczy grunwaldzkich. Jury zależało na łatwym i szybkim narysowaniu znaku, co stanowiło jeden z wymogów i kryteriów oceny. Ostateczny wybór jury padł na „Kotwicę”, o czym konspiracyjne grupy poinformowano 16 kwietnia 1942 r., na łamach „Biuletynu Informacyjnego” AK.

Ponieważ konkurs został przeprowadzony z zachowaniem zasad konspiracji, trafiające do jury prace były podpisywane pseudonimami. Dopiero później ustalono, że współautorką zwycięskiego znaku była Anna Smoleńska „Hania”, harcerka i studentka historii sztuki na tajnym Uniwersytecie Warszawskim.

Anna Smoleńska do podziemnego harcerstwa wstąpiła w 1942 r. Była instruktorką hufca Ochota, studentką historii sztuki na tajnym Uniwersytecie Warszawskim, jedną z kolporterek „Biuletynu Informacyjnego” AK i łączniczką oddelegowaną do utrzymywania kontaktów z rodzinami aresztowanych. Również jej ojciec, prof. Kazimierz Smoleński oraz reszta rodziny byli zaangażowani w działalność konspiracyjną.



Annę Smoleńską wraz z rodziną Niemcy aresztowali 3 listopada 1942 r. i osadzili na Pawiaku. Następnie trafiła do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie zmarła 19 marca 1943 r.

Symbol odzwierciedlający nadzieje Polaków na zwycięstwo zawdzięczał upowszechnienie członkom tajnego harcerstwa „Wawer” w ramach akcji Małego Sabotażu.

Dzięki nim od wiosny 1942 r. znak zaczął się pojawiać w przestrzeni publicznej całej Warszawy – na murach, płotach, tablicach ogłoszeniowych, słupach i przystankach.

Podharcmistrz Jan Bytnar „Rudy” wykonał jedną z bardziej spektakularnych akcji malowania znaku Polski Walczącej – umieścił go na cokole Pomnika Lotników w Warszawie.

Solidarność Walcząca założona we Wrocławiu w czerwcu 1982 r. przez Kornela Morawieckiego, posługiwała się znakiem złożonym z liter SW ułożonym w znak kotwicy – symbol nadziei i wierności tradycji Polski Walczącej.

W 2014 r. Sejm uchwalił ustawę o ochronie Znaku Polski Walczącej, w której art. 1 stanowi, że „Znak Polski Walczącej, będący symbolem walki polskiego narodu z niemieckim agresorem i okupantem podczas II wojny światowej, stanowi dobro ogólnonarodowe i podlega ochronie należnej historycznej spuściźnie Rzeczypospolitej Polskiej.”

Decyzją ministra obrony narodowej z dnia 10 maja 2019 r. wprowadzono oznaki rozpoznawcze jednostek wojskowych Wojsk Obrony Terytorialnej. Oznaka WOT w swojej centralnej części ma znak „Polski Walczącej”, otoczony wieńcem z liści dębowych i laurowych, kolorem przewodnim Odznaki Pamiątkowej Dowództwa WOT, jest kolor czarny. Nawiązuje on do zwyczaju malowania w okupowanej Warszawie symboli Polski Walczącej farbą smolistą przez pododdziały harcerzy i żołnierzy podziemia niepodległościowego. Tło odznaki wypełniają symbole Polski Walczącej oparte na wieńcu laurowym.