Dyptyk Dierica Boutsa - strata wojenna z Kolekcji Czartoryskich wraca do Polski!

W środę w Museo Provincial de Pontevedra w Hiszpanii oficjalnie przekazane zostały stronie polskiej dwa obrazy z warsztatu Dierica Boutsa - „Mater Dolorosa” oraz „Ecce Homo” stanowiące dotychczas polskie straty wojenne.

Tworzący ten sam dyptyk religijny autorstwa XV-wiecznego flamandzkiego malarza zostały zagrabione przez niemieckich nazistów w czasie II wojny światowej ze zbiorów Zamku Ordynacji Czartoryskich w Gołuchowie.

Pochodzące z polskich zbiorów obrazy autorstwa Boutsa zostały odnalezione w 2019 r. przez pracownika ówczesnego Wydziału Restytucji Dóbr Kultury w zbiorach lokalnego muzeum w miejscowości Pontevedra w zachodniej części Hiszpanii.

W czerwcu 2021 r. minister kultury przekazał stronie hiszpańskiej oficjalny wniosek restytucyjny, w konsekwencji czego strona hiszpańska rozpoczęła formalną procedurę zwrotu.

Namalowane w okresie od ok. II poł. XV w. do I ćw. XVI w. w technice oleju i tempery na desce obrazy, oprawione w charakterystyczne, prawdopodobnie późniejsze, XVI-wieczne drewniane ramy, przedstawiają popiersia Matki Boskiej Boleściwej oraz Chrystusa w koronie cierniowej. Na ramach znajdują się inskrypcje będące niedokładną wersją piątej i szóstej zwrotki hymnu „Stabat Mater Dolorosa”.

Średniowieczny dyptyk trafił do zbiorów polskich za sprawą Izabelli z Czartoryskich Działyńskiej (1830-1899) w 1883 r. i stał się częścią kolekcji sztuki na zamku w Gołuchowie.

Po wybuchu II wojny światowej, jesienią 1939 r. część zbiorów gołuchowskich, w tym przedmiotowy dyptyk, przewieziono do Warszawy i ukryto w domu przy ul. Kredytowej 12, należącym do Marii Ludwiki Czartoryskiej.

W październiku 1941 r. zabytki wywiezione z Gołuchowa do Warszawy zostały odnalezione przez Niemców. W grudniu 1941 r. dyptyk wraz z pozostałymi obrazami z Gołuchowa trafił do Muzeum Narodowego w Warszawie, gdzie znajdował się co najmniej do wybuchu Powstania Warszawskiego.

Przy obecnym stanie badań dokładna data wywozu dyptyku z Warszawy i z Polski nie jest potwierdzona źródłowo. Wiadomo jednak, że obrazy wraz z pozostałymi obiektami wywiezionymi z Gołuchowa do Warszawy przez księżną Czartoryską znajdowały się w kręgu zainteresowania administracji niemieckiej prowadzącej systematyczną grabież dzieł sztuki na terenie okupowanej Polski.

Po wojnie dyptyk uznano za zaginiony. Obrazy „Mater Dolorosa” oraz „Ecce Homo” wpisane zostały do bazy strat wojennych prowadzonej przez MKiDN. Powojenne losy obiektów pozostawały nieznane do czasu zidentyfikowania ich na stronie internetowej Museo de Pontevedra w 2019 r.

Obecnie w prowadzonej przez MKiDN bazie danych zarejestrowanych jest blisko 66 tys. zaginionych dzieł sztuki.

W ostatnich latach odzyskano około 600 pojedynczych obiektów. Stanowi to około jednego procenta dzieł sztuki zarejestrowanych w bazie danych i jeden promil szacunkowej, ogromnej liczby podawanej tuż po wojnie.

Katalog zaginionych dzieł sztuki jest dostępny na stronie internetowej dzielautracone.gov.pl