109 lat temu, 24 czerwca 1914 roku, urodził się Jan Karski, legendarny kurier Polskiego Państwa Podziemnego i świadek Holocaustu. To on jako pierwszy przekazał na Zachód osobistą relację o zagładzie Żydów w okupowanej przez Niemców Polsce. Zmarł w 2000 roku.
Podczas II wojny światowej działał w ruchu oporu. Kilkakrotnie jako kurier emisariusz dostarczał informacje rządowi na uchodźstwie.
W listopadzie 1942 roku przedostał się do Londynu i przekazał doniesienia o sytuacji w Polsce, a zwłaszcza informacje o eksterminacji Żydów. Zdobył je osobiście, docierając w przebraniu do obozu w Izbicy i dwukrotnie wchodząc do warszawskiego getta.
W 1943 roku Karski złożył też raport amerykańskiemu prezydentowi Franklinowi Delano Rooseveltowi. Jego świadectwo spotkało się jednak z biernością sojuszników.
Po wojnie nie mogąc wracać do komunistycznej Polski, Karski osiadł w Stanach Zjednoczonych. Wykładał na katolickim Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie.
Jego książka o Polskim Państwie Podziemnym zatytułowana „Tajne państwo: opowieść o polskim Podziemiu”, wydana w 1944 w USA, stała się bestsellerem i została przetłumaczona na wiele języków.
W listopadzie 1942 roku przedostał się do Londynu i przekazał doniesienia o sytuacji w Polsce, a zwłaszcza informacje o eksterminacji Żydów. Zdobył je osobiście, docierając w przebraniu do obozu w Izbicy i dwukrotnie wchodząc do warszawskiego getta.
W 1943 roku Karski złożył też raport amerykańskiemu prezydentowi Franklinowi Delano Rooseveltowi. Jego świadectwo spotkało się jednak z biernością sojuszników.
Po wojnie nie mogąc wracać do komunistycznej Polski, Karski osiadł w Stanach Zjednoczonych. Wykładał na katolickim Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie.
Jego książka o Polskim Państwie Podziemnym zatytułowana „Tajne państwo: opowieść o polskim Podziemiu”, wydana w 1944 w USA, stała się bestsellerem i została przetłumaczona na wiele języków.
W 1995 roku w wywiadzie dla BBC Jan Karski mówił, że prawda o zagładzie
Żydów, do jakiej dotarł w 1942 roku, wydawała się niewyobrażalna.
W rozmowie z Polskim Radiem (1995) Jan Karski wspominał, że jeszcze w maju 1945 roku wierzył, iż nacisk Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych na Moskwę spowoduje, że odbędą się w naszym kraju wolne i niesfałszowane wybory, które wygrają partie demokratyczne.
Jednak - jak mówił Karski - rachuby, na których opierali swoje nadzieje zwolennicy przywódcy PSL Stanisława Mikołajczyka, zawiodły i w Polsce absolutną władzę utrzymali „zausznicy Moskwy”.
W rozmowie z Polskim Radiem (1995) Jan Karski wspominał, że jeszcze w maju 1945 roku wierzył, iż nacisk Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych na Moskwę spowoduje, że odbędą się w naszym kraju wolne i niesfałszowane wybory, które wygrają partie demokratyczne.
Jednak - jak mówił Karski - rachuby, na których opierali swoje nadzieje zwolennicy przywódcy PSL Stanisława Mikołajczyka, zawiodły i w Polsce absolutną władzę utrzymali „zausznicy Moskwy”.
Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata i honorowy obywatel Izraela
W maju 1998 roku na Międzynarodowych Targach Książki podpisywał swoją książkę „Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945”.W 1982 roku Jan Karski otrzymał tytuł Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata i honorowe obywatelstwo Izraela.
W 1995 został uhonorowany najwyższym polskim odznaczeniem Orderem Orła Białego.
15 maja 2000 roku, na kilka miesięcy przed śmiercią, od władz rodzinnej Łodzi odebrał tytuł honorowego mieszkańca miasta. Dziękując za wyróżnienie, Jan Karski podkreślił silne więzi, łączące go z tym miejscem.
Janowi Karskiemu przyznano dwukrotnie Order Virtuti Militari - w 1941 i 1943 roku.
Był też laureatem Nagrody im. Brata Alberta za „heroiczną służbę Polsce”.
W 1998 - w 50. rocznicę powstania państwa Izrael - otrzymał nominację do Pokojowej Nagrody Nobla.
Zmarł w Waszyngtonie, 13 lipca 2000 roku, w wieku 86 lat.
Pośmiertnie został odznaczony Prezydenckim Medalem Wolności - najwyższym odznaczeniem cywilnym Stanów Zjednoczonych.
W 2016 roku prezydent Andrzej Duda awansował go na stopień generała brygady.
Na krótko przed śmiercią Jan Karski ustanowił Nagrodę Orła Jana Karskiego
Chciał, aby wyróżnienie jego imienia trafiało do tych, którzy „godnie nad Polską potrafią się zafrasować” oraz tych, którzy „nie będąc Polakami, dobrze Polsce życzą”.W gronie laureatów znajdują się między innymi: Jacek Kuroń, ksiądz Józef Tischner, Marek Edelman, Tadeusz Mazowiecki, Oriana Fallaci, Karol Modzelewski, Muzeum Holocaustu w Waszyngtonie, Borys Niemców i Władysław Anders.
Na początku czerwca (2022) Kapituła Nagrody Orła Jana Karskiego podjęła decyzję, że w edycji 2022 roku zostaną uhonorowani: polskie społeczeństwo - za bezprecedensowy gest ludzkiej solidarności okazany społeczeństwu ukraińskiemu oraz Wołodymyr „Wowka” Bigun, dowódca 7. Chorągwi 207. Batalionu Obrony Terytorialnej Kijowa - za „heroizm obrony wolności przed rosyjskim faszyzmem, broniąc nie tylko Ukrainy, ale i Polski”.
Więcej na ten temat
