Kultura

2022 Rokiem Romantyzmu Polskiego: Jak w Polsce rozpoczął się romantyzm?

ASR

10.01.2022, 07:25

Portret Adama Mickiewicza umieszczony w tomiku Poezje, fot. Getty Images/Culture Club

podpis źródła zdjęcia

2022 r. został ustanowiony przez Sejm Rokiem Romantyzmu Polskiego. Data jest nieprzypadkowa, bowiem dwieście lat temu w Wilnie ukazały się „Ballady i romanse” Adama Mickiewicza. Zawarte w pierwszym tomie „Poezji” wyznaczyły początek polskiego romantyzmu.

Pierwszy tom poezji Mickiewicza ukazał się w drugiej połowie czerwca 1822 r. w wileńskiej oficynie Józefa Zawadzkiego. Otwierała go „Przemowa (O poezji romantycznej)”, następnie zamieszczone były „Ballady i romanse”, a na końcu „Wiersze różne”, wśród których znalazły się cztery utwory: „Hymn na dzień zwiastowania N.P. Maryi”, „Żeglarz”, „Warcaby. Do Franciszka” oraz „Przypomnienie. Sonet”. Tom ten był ponadto pierwszym zbiorem poezji romantycznej w Polsce.

W otwierającej „Przemowie” oraz balladzie „Romantyczność” Mickiewicz przedstawił bowiem założenia programowe literatury, którą chciał tworzyć.

„Ballady i romanse”, owoc poetyckiej pracy Mickiewicza z lat 1819-1821, stanowił trzon „Poezji”.

Gatunek literacki, jakim jest ballada, ukształtował się i rozwijał w średniowieczu w Anglii, Szkocji i we Francji. Ballada nie tylko w Polsce stała się oznaką przełomu romantycznego.

Jak zauważa w rozmowie z PAP prof. Olaf Krysowski, literaturoznawca z Uniwersytetu Warszawskiego, podobny przełom wywołała w literaturze angielskiej. W 1798 r. poeci jezior, William Wordsworth i Samuel Taylor Coleridge, wydali wspólnie tom „Lyrical Ballads”. W 1800 r. ukazał się on ponownie ze słynną przedmową Wordswortha, która stała się manifestem romantyzmu w Anglii. Badacz przypomniał także, że ballady Johanna Wolfganga Goethego i Friedricha Schillera otwierały drogę do romantyzmu niemieckiego.

,,
Ballada torowała zatem drogę do czegoś nowego - uobecnienia się duchowości w literaturze, redukcji czynnika racjonalnego na rzecz wyobraźni i fantastyki

- ocenia prof. Krysowski.

Pierwszy tom poezji Mickiewicza ukazał się w drugiej połowie czerwca 1822 r. w wileńskiej oficynie Józefa Zawadzkiego, fot. Polona

To jedno z najważniejszych dzieł w twórczości Mickiewicza tworzy cykl dziesięciu ballad („Romantyczność”, „Świteź”, „Świtezianka”, „Rybka”, „Powrót taty”, „To lubię” z dołączonym wierszem dedykacyjnym „Do przyjaciół”, tłumaczenie „Rękawiczki” Schillera, „Pani Twardowska”, „Tukaj, albo Próby przyjaźni” i „Lilije”) oraz dwóch romansów („Kurhanek Maryli”, „Dudarz”), a otwiera je wiersz „Pierwiosnek” pełniący funkcję dedykacyjną.

- Mickiewicz sięgał do wzorców ludowych bo spodziewał się tam odnaleźć wartości charakterystyczne dla rodzimej kultury duchowej i artystycznej, której oryginalność pociągała go bardziej niż uniwersalizm tradycji klasycznej, grecko-rzymskiej. Pamiętajmy, że początki romantyzmu na ziemiach polskich przypadają na okres rozbiorów, na czas po kongresie wiedeńskim, w którym wspomniane wartości regionalne dla Polaków były szczególnie ważne - mówi prof. Krysowski.

Dzieło Mickiewicza dokonuje także zwrotu w postrzeganiu świata. Jak zaznacza Krysowski, „«Romantyczność» pokazała, że mędrca szkiełko i oko nie jest jedynym narzędziem poznania, że należy również odwoływać się do czucia i wiary”. Badacz zastrzega jednocześnie, iż „nie znaczy to, że Mickiewicz oraz romantycy odeszli całkowicie od racjonalnego i empirycznego postrzegania świata”.

- Oni po prostu uzupełniali poznanie racjonalno-sensualne pozarozumowym i pozazmysłowym, otwierając się na nieskończoność, odkrywając nieznane wcześniej obszary duchowego mikro- i makrokosmosu - dodaje.

Stąd pojawiające się w balladach oznaki cudowności w postaci zjawisk nadprzyrodzonych czy bohaterów fantastycznych - duchów, upiorów, świtezianek. Innowacyjność ballad wiąże się też z synkretyzmem rodzajowym, łączeniem w jednym gatunku literackim elementów epiki, liryki i dramatu, co w świetle praktyki klasycystycznej było estetyczną rewolucją.

Komercyjny sukces „Ballad i romansów” był tak błyskawiczny, że dodrukowano tysiąc kolejnych egzemplarzy. Jak zaznacza prof. Bogusław Dopart, literaturoznawca z Uniwersytetu Jagiellońskiego, „tomik poetycki wydano łącznie w 1500 egzemplarzach. Przy ówczesnym odsetku osób umiejących czytać i przy założeniu, że w kulturze wyższej uczestniczył nikły procent całego społeczeństwa, «Ballady i romanse» okazały się pierwszym poetyckim bestsellerem”. „Ballady i romanse” osiągnęły też sukces międzynarodowy.

Profesor Maria Prussak z Instytutu Badań Literackich PAN, w rozmowie z PAP zwraca zaś uwagę, że pierwszy tomik „Poezyj” oprócz cyklu „Ballady i romanse” zawierał m.in. bardzo ważną przemowę, w której Mickiewicz wyjaśnił, jaki rodzaj poezji zamierza uprawiać.

,,
Padły tam bardzo ważne hasła. Dla Mickiewicza - w opozycji do sztuki kunsztownej, którą tworzy się wedle ustalonych reguł klasycznych, wzorców obowiązujących w literaturze - wartością najwyższą jest wyobraźnia i uczucie

- podkreśla badaczka.

Ballady i romanse” osiągnęły też sukces międzynarodowy, fot. Getty Images/Culture Club

Do cyklu „Ballady i romanse” został włączony wiersz „Romantyczność”.

,,
Z jednej strony jest on potwierdzeniem tego, co znalazło się już w przemowie, ale z drugiej jest deklaracją tego, że tworzymy sztukę pokoleniową i że to, co tworzymy, nie jest efektem działań natchnienia jednego poety, tylko powstaje jako wyraz wspólnych przekonań pokolenia

- zauważa prof. Prussak.