Tomasz Stańko był jednym z najwybitniejszych muzyków w historii polskiego jazzu. Zmarł nad ranem 29 lipca 2018 roku w szpitalu onkologicznym w Warszawie, w wieku 76 lat. Chorował na raka płuc.
Stańko był trębaczem, kompozytorem i aranżerem, liderem wielu zespołów. Muzykiem znanym i cenionym nie tylko na polskiej, ale i europejskiej scenie jazzowej. Wielokrotnie doceniany był w Stanach Zjednoczonych, gdzie często grywał z amerykańskimi muzykami. Przez kilka lat mieszkał w Nowym Jorku.
Muzyk często podkreślał znaczenie improwizacji i akceptacji popełnionych błędów, a także przyjmowanie ich jako szansy na zrobienie czegoś zaskakującego.
Pytany jesienią 2017 r., o to czy wystarczy w kolejnym kroku uzasadnić fałszywą nutę, aby wyjść z sytuacji obronną ręką przyznał: „To bardzo ważna życiowa umiejętność. Człowiek popełnia błędy, ale sztuką jest później z tego błędu wybrnąć. W jazzie uzasadnia się błąd - przypuszczam, że robił to już Mozart, który nie poprawiał swoich partytur. Pisał bezbłędnie i dzięki temu miał tę świeżość pierwszego, intuicyjnego brzmienia. Później, gdy coś było niezgodne z prawidłami harmonii, uzasadniał to ciekawym rozwiązaniem, następną nutą. Wolał to zrobić niż poprawiać - to był geniusz!”
Muzyk często podkreślał znaczenie improwizacji i akceptacji popełnionych błędów, a także przyjmowanie ich jako szansy na zrobienie czegoś zaskakującego.
Pytany jesienią 2017 r., o to czy wystarczy w kolejnym kroku uzasadnić fałszywą nutę, aby wyjść z sytuacji obronną ręką przyznał: „To bardzo ważna życiowa umiejętność. Człowiek popełnia błędy, ale sztuką jest później z tego błędu wybrnąć. W jazzie uzasadnia się błąd - przypuszczam, że robił to już Mozart, który nie poprawiał swoich partytur. Pisał bezbłędnie i dzięki temu miał tę świeżość pierwszego, intuicyjnego brzmienia. Później, gdy coś było niezgodne z prawidłami harmonii, uzasadniał to ciekawym rozwiązaniem, następną nutą. Wolał to zrobić niż poprawiać - to był geniusz!”
Tomasz Stańko urodził się 11 lipca 1942 roku w Rzeszowie. Ukończył Państwową Wyższą Szkołę Muzyczną w Krakowie w klasie trąbki. Po raz pierwszy dźwięk trąbki przyszły trębacz usłyszał jako harcerz, gdy został w drużynie wytypowany do gry na sygnałówce. Jego pierwszym koncertem jazzowym, jeszcze w roli słuchacza, był występ Dave’a Brubecka w krakowskiej „Rotundzie” w 1958 r. Pierwszym profesjonalnym angażem Stańki był występ na zabawie sylwestrowej w krakowskim klubie „U Plastyków” w zespole Stanisława „Drążka” Kalwińskiego.
W 1963 r. do współpracy zaprosił trębacza pianista i kompozytor Krzysztof Komeda. Stańko zadebiutował z nowym kwintetem Komedy na Jazz Jamboree w 1963 r. Pod koniec 1965 r. powstał album Komedy „Astigmatic” z udziałem Tomasza Stańki. Jest to jedna z najważniejszych płyt w historii polskiego jazzu.
Stańko przez cztery lata grał w kwintecie Komedy, by stworzył w 1967 roku Tomasz Stańko Kwartet, przekształcony po roku w Tomasz Stańko Quintet. Zespół nagrał trzy płyty: „Music For K.” (1970), „Jazz Message From Poland” (1972), „Purple Sun” (1973).
Był jednym z nielicznych muzyków ze Wschodniej Europy zaproszonych do koncertów i nagrań dla słynnej wytwórni płytowej ECM Records. Nagrania te powstają z młodymi muzykami z Simple Acoustic Trio.
Jest laureatem polskich i międzynarodowych nagród. Jako pierwszy polski artysta został uhonorowany Europejską Nagrodą Jazzową w 2003 r., a rok później otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi dla kultury muzycznej, za osiągnięcia w pracy artystycznej”. W 2012 roku otrzymał Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi dla kultury narodowej, za osiągnięcia w twórczości artystycznej”.
Artysta angażował się w akcje promujące muzykę jazzową. Był organizatorem i dyrektorem festiwalu „Jesień Jazzowa” w Bielsku-Białej.
Tomasz Stańko nagrał około czterdziestu albumów, skomponował muzykę do kilkudziesięciu filmów, wśród których znalazły się „Pożegnanie z Marią” (reż. Filip Zylber), „Reich” (Władysław Pasikowski), „Egzekutor” (Filip Zylber) oraz spektakli teatralnych: „Balladyna”, „Nienasycenie”, „Wyzwolenie”.
Tomasz Stańko na łamach swojej autobiografii komentuje swój styl gry: „Zawsze grałem standardy tym samym niekonwencjonalnym językiem, którym grywałem free jazz. Po funkacjach glissami czy brudnymi frazami, krzykami.” Jego uwagi o sposobie, gry na trąbce, o stylu swoim i kolegów z zespołu zawsze są wyraziste; pisze np. „W jazzie zawsze podobało mi się to, że stoi księgowy obok wariata i razem czują się świetnie, bo im dobrze się grało. To mnie pociągało w jazzie, jego różnorodność i tolerancyjność, i szaleństwo płynące z tego zestawienia”.
W 1963 r. do współpracy zaprosił trębacza pianista i kompozytor Krzysztof Komeda. Stańko zadebiutował z nowym kwintetem Komedy na Jazz Jamboree w 1963 r. Pod koniec 1965 r. powstał album Komedy „Astigmatic” z udziałem Tomasza Stańki. Jest to jedna z najważniejszych płyt w historii polskiego jazzu.
Stańko przez cztery lata grał w kwintecie Komedy, by stworzył w 1967 roku Tomasz Stańko Kwartet, przekształcony po roku w Tomasz Stańko Quintet. Zespół nagrał trzy płyty: „Music For K.” (1970), „Jazz Message From Poland” (1972), „Purple Sun” (1973).
Był jednym z nielicznych muzyków ze Wschodniej Europy zaproszonych do koncertów i nagrań dla słynnej wytwórni płytowej ECM Records. Nagrania te powstają z młodymi muzykami z Simple Acoustic Trio.
Jest laureatem polskich i międzynarodowych nagród. Jako pierwszy polski artysta został uhonorowany Europejską Nagrodą Jazzową w 2003 r., a rok później otrzymał Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi dla kultury muzycznej, za osiągnięcia w pracy artystycznej”. W 2012 roku otrzymał Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi dla kultury narodowej, za osiągnięcia w twórczości artystycznej”.
Artysta angażował się w akcje promujące muzykę jazzową. Był organizatorem i dyrektorem festiwalu „Jesień Jazzowa” w Bielsku-Białej.
Tomasz Stańko nagrał około czterdziestu albumów, skomponował muzykę do kilkudziesięciu filmów, wśród których znalazły się „Pożegnanie z Marią” (reż. Filip Zylber), „Reich” (Władysław Pasikowski), „Egzekutor” (Filip Zylber) oraz spektakli teatralnych: „Balladyna”, „Nienasycenie”, „Wyzwolenie”.
Tomasz Stańko na łamach swojej autobiografii komentuje swój styl gry: „Zawsze grałem standardy tym samym niekonwencjonalnym językiem, którym grywałem free jazz. Po funkacjach glissami czy brudnymi frazami, krzykami.” Jego uwagi o sposobie, gry na trąbce, o stylu swoim i kolegów z zespołu zawsze są wyraziste; pisze np. „W jazzie zawsze podobało mi się to, że stoi księgowy obok wariata i razem czują się świetnie, bo im dobrze się grało. To mnie pociągało w jazzie, jego różnorodność i tolerancyjność, i szaleństwo płynące z tego zestawienia”.
Więcej na ten temat
