81 lat temu w Akcji pod Arsenałem odbili „Rudego”
Kartka z kalendarza

81 lat temu w Akcji pod Arsenałem odbili „Rudego”

Uwolnienie więźniów, scena z planu filmu „Akcja pod Arsenałem” z 1977 roku w reżyserii Jana Łomnickiego, fot. wikipedia
Uwolnienie więźniów, scena z planu filmu „Akcja pod Arsenałem” z 1977 roku w reżyserii Jana Łomnickiego, fot. wikipedia
podpis źródła zdjęcia

26 marca 1943 r. u zbiegu ul. Długiej i Bielańskiej w Warszawie, w pobliżu budynku Arsenału, członkowie Grup Szturmowych Szarych Szeregów pod dowództwem Stanisława Broniewskiego „Orszy” przeprowadzili akcję odbicia z rąk gestapo Janka Bytnara „Rudego”. Przeszła ona do historii jako Akcja pod Arsenałem.

W nocy z 18 na 19 marca 1943 r., Gestapo aresztowało Henryka Ostrowskiego „Heńka” - dowódcę hufca-plutonu „Praga” Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Niemcy znaleźli u niego materiały szkoleniowe i wywiadowcze oraz notatki m.in. z adresem Jana Bytnara „Rudego” - komendanta hufca-plutonu „Południe” („Sad”).

Polskie Państwo Podziemne, fot. PAP/Adam Ziemienowicz
Polskie Państwo Podziemne, fot. PAP/Adam Ziemienowicz

23 marca 1943 roku Niemcy aresztowali Jana Bytnara „Rudego”

Kilka dni później, w nocy 22 na 23 marca, Niemcy aresztowali „Rudego”. W jego mieszkaniu też znaleziono przedmioty świadczące o działalności dywersyjnej, m.in. angielski zapalnik naciskowy.

Po aresztowaniu Bytnara w Grupach Szturmowych przeprowadzono akcję alarmową, o sytuacji zawiadomiono jego kolegów, ewakuowano magazyny i oczyszczono lokale konspiracyjne. Polacy rozpoczęli planowanie odbicia „Rudego”.

Twórcą planu akcji był Tadeusz Zawadzki „Zośka”. Jego koncepcja zakładała zaatakowanie „budy” więziennej na łuku zakrętu z Bielańskiej w Nalewki, kiedy prędkość samochodu była najmniejsza. Tu „Zośka” postanowił ustawić pierwszy element dowodzonej przez siebie grupy „Atak” - sekcję „Butelki”, dowodzoną przez Jana Rodowicza „Anodę”. 26 marca 1943 r. około 14.00 uzyskano potwierdzenie, że „Rudego” przewieziono z Pawiaka na Szucha.

Akcja, której dowódcą był Stanisław Broniewski „Orsza”, rozpoczęła się o godz. 17.30.

,,

Gdy wszyscy więźniowie wysypali się na ulicę, z głębi wozu ukazał się Janek gramoląc się na czworakach przez ławki. Ogolona głowa, twarz zielono-żółta, zapadnięte policzki, olbrzymi siniec pod okiem, sine uszy. Wielkie oczy szeroko otwarte, patrzące na nas. Porwaliśmy go na ręce. Każde dotknięcie go przez nas wywoływało krzyk bólu.


- „Kamienie przez Boga rzucane na szaniec”. Relacja Tadeusza Zawadzkiego „Zośki”, kwiecień 1943 r.

W odwecie za akcję pod Arsenałem Niemcy rozstrzelali 140 więźniów Pawiaka

W akcji pod Arsenałem uwolniono 21 więźniów, wśród nich obok „Rudego” także Henryka Ostrowskiego „Heńka”.


Wzięło w niej udział 28 członków Szarych Szeregów.


Po stronie polskiej na miejscu zginęły trzy osoby, w tym jeden z więźniów, a kolejna została zakatowana podczas śledztwa; było też trzech rannych. Bilans strat niemieckich to cztery ofiary śmiertelne i dziewięciu rannych. Cztery dni później, 30 marca 1943 r. wskutek odniesionych ran – „Rudy” zmarł.


Następnego dnia po akcji, 27 marca, w odwecie Niemcy rozstrzelali na dziedzińcu więziennym Pawiaka 140 Polaków i Żydów.

źródło: PAP, MRA
Pobierz aplikację  TVP POLONIA
Aplikacja mobilna TVP POLONIA - Android, iOS, AppGallery
Więcej na ten temat