19 marca 1909 roku urodziła się generał Elżbieta Zawacka „Zo”, legendarna kurierka Komendy Głównej Armii Krajowej, podczas II drugiej wojny światowej jedyna kobieta w gronie 316 „Cichociemnych”.
Elżbieta Zawacka urodziła się 19 marca 1909 roku w Toruniu. Już w młodości przejawiała niezwykłą odwagę i zamiłowanie do działalności społecznej. W czasie studiów w Poznaniu zaangażowała się w organizację przysposobienia obronnego kobiet, gdzie zdobywała wiedzę z zakresu taktyki wojskowej i szkolenia młodzieży.
Po ukończeniu studiów pracowała jako nauczycielka matematyki, ale jej życie miało wkrótce całkowicie się odmienić wraz z wybuchem II wojny światowej.
Konspiracja i walka o wolność
Podczas II wojny światowej była kurierką i emisariuszką Komendy Głównej Armii Krajowej. Wielokrotnie nielegalnie przekraczała granice, dostarczając meldunki oraz wiadomości między Polską a Londynem. Jej najsłynniejsza misja prowadziła przez Niemcy, Austrię, Francję i Hiszpanię, aż do Anglii. Tam, jako wysłanniczka AK, domagała się dla kobiet służących w podziemiu równych praw wojskowych.
10 września 1943 roku, po przeszkoleniu spadochronowym w Wielkiej Brytanii, jako jedyna kobieta wśród Cichociemnych, skoczyła na terytorium okupowanej Polski. Powróciła do swojej działalności konspiracyjnej i dołączyła do struktur Wojskowej Służby Kobiet AK.
Brała udział w Powstaniu Warszawskim, a po jego upadku pomagała organizować podróż Jana Nowaka-Jeziorańskiego, legendarnego kuriera z Warszawy, do Londynu.
Czytaj też: W nocy z 15 na 16 lutego 1941 roku dokonano pierwszego zrzutu cichociemnych
Po wojnie: Represje i walka o pamięć AK
Po wojnie Zawacka zaangażowała się w działalność antykomunistyczną w ramach organizacji Wolność i Niezawisłość.
Powróciła również do pracy nauczycielskiej, kształcąc kolejne pokolenia młodzieży. W 1951 roku została aresztowana przez UB i skazana na 10 lat więzienia.
Przeszła brutalne przesłuchania i ciężkie warunki więzienne, lecz nie złamało to jej ducha. Po czterech latach odzyskała wolność na mocy amnestii.
Strażniczka historii i praw kobiet
Po odzyskaniu wolności Zawacka ponownie poświęciła się nauce. Zdobyła tytuł doktora, a następnie habilitację. W 1972 roku podjęła pracę na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie prowadziła wykłady z pedagogiki i psychologii.
Jednocześnie rozpoczęła gromadzenie materiałów dotyczących Armii Krajowej, zdając sobie sprawę z tego, jak ważne jest zachowanie pamięci o bohaterach podziemia.
Zainicjowała powstanie Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej, zajmującej się dokumentacją i upowszechnianiem wiedzy o polskim ruchu oporu. Walczyła także o prawa kobiet w wojsku, podkreślając ich ogromny wkład w walkę o niepodległość.
Generał brygady i dama Orderu Orła Białego
Za swoje zasługi została uhonorowana wieloma odznaczeniami, w tym najwyższym polskim odznaczeniem państwowym – Orderem Orła Białego.
W 2006 roku została awansowana do stopnia generała brygady, stając się drugą kobietą w historii Wojska Polskiego, której nadano ten tytuł.
Ostatnie lata i upamiętnienie
Elżbieta Zawacka zmarła 10 stycznia 2009 roku w Toruniu, w wieku 99 lat. Jej pogrzeb miał wyjątkową oprawę – dzwon Tuba Dei obwieścił miastu odejście bohaterki.
Została pochowana na cmentarzu św. Jerzego w Toruniu z pełnym ceremoniałem wojskowym.
Dziedzictwo niezłomnej patriotki
Dziś pamięć o Elżbiecie Zawackiej jest pielęgnowana przez liczne instytucje i organizacje.
Fundacja jej imienia kontynuuje jej misję dokumentowania historii polskiego podziemia i żołnierek walczących o wolność. Jej życie to dowód na to, że odwaga, determinacja i patriotyzm mogą zmieniać historię.
Była nie tylko żołnierzem, ale także inspiracją dla kolejnych pokoleń Polek i Polaków, walczących o wolność i sprawiedliwość.
