Historia jajka, symbolika, dzieje przedchrześcijańskie i chrześcijańskie tradycje

KAI: Co robiono z tak ozdobionymi i poświęconymi jajkami?

- Barwienie i święcenie multiplikowało magiczną moc jaj, używanych m.in. ich jako apotropeiony, czyli dla ochrony wszystkich mieszkańców gospodarstw; ludzi i zwierząt. Podstawowe znaczenie miały tu skojarzenia z siłami witalnymi, płodnością i seksualnością, pisanka była więc tradycyjnym podarkiem dziewczyny dla wybranka, nieformalnie oznaczającym zgodę na przysłanie swatów. Barwnym jajkiem panny próbowały się wykupić przed obfitym dyngusem.

KAI: To zwyczaj znany np. na Kaszubach, gdzie dyngus o tyle dotkliwszy, że oprócz wody, panny po nogach smagano gałązkami jałowca... Do czego jeszcze wykorzystywano te jajka? W jakie ich moce wierzono?

- Jako wyraz przywiązania wręczano zdobione jaja najbliższym i sąsiadom. Pisanki ofiarowywano dzieciom lub dla zabawy chowano w ogrodach, tak by najmłodsi mogli ich poszukiwać. Gospodarze, którzy chcieli zapewnić sobie spełnienie pomyślnych scenariuszy zawartych w wiosennych pieśniach życzących kolędników, wręczali je przymawiającym się o dyngus, tj. podarek młodzieńcom. Ale przede wszystkim był to pierwszy wielkanocny pokarm. Święcone jaja dzielono i uroczyście spożywano by zapewnić sobie i wszystkim członkom rodziny zdrowie i pomyślność. Skorupki pozostałe po śniadaniu wielkanocnym rozsypywano w ogrodach warzywnych na urodzaj warzyw i w sadach, by odgonić szkodniki i by drzewa rodziły zdrowe i obfite owoce. Wkładano je na grzędy, a w sproszkowanej postaci dosypywano do paszy, by w nadchodzącym roku dobrze niosły się kury. Pisankę obowiązkowo zostawianą w domu do przyszłej Wielkanocy, można było zastosować jako piorunochron, na wypadek burzy wystawiano ją w oknie wespół z obrusem spod święconki i gromnicą. Jajko barwione i święcone w Wielkanoc, miało chronić także przed pożarem. Wierząc, że jajko ma moc oddalania niebezpieczeństw, ale i przejmowania na siebie ludzkich i zwierzęcych chorób, stosowano je w ludowym lecznictwie. Dla zdrowia i pomyślności obmywano się w wodzie z naczynia, na którego dnie spoczywała pisanka. Okadzanie dymem ze skorupek poświęconych jajek miało być skuteczne np. w leczeniu róży.

- Wincenty Kadłubek w swojej dwunastowiecznej kronice wzmiankuje o zabawach z malowanymi jajami, pisząc: "Polacy z dawien dawna byli zawistni i niestali, bawili się panami swymi jak malowanymi jajkami". Bawiono się właśnie m.in. w ,,walatkę", tj. uderzanie pisanką o pisankę. Kto stłukł jajko przeciwnika, wygrywał. Urządzano też ,,burdę" polegającą na rzucaniu do siebie wzajem święconych jaj. Przy ich łapaniu trzeba było wykazać się refleksem. Gdzieniegdzie, spotkać się było można z zawodami w przerzucaniu jaj nad dachem np. kościoła lub chałupy. Takie zabawy trwały - jak inne elementy wielkiego kompleksu wielkanocnego świętowania - aż do Zielonych Świątek. Współczesny człowiek może nie zwrócić na to uwagi, ale te praktyki implikują pewien istotny warunek. Otóż potrzeba na nie wolnego czasu. W kulturze opartej na zajęciach agrarnych miał on wartość zupełnie wyjątkową. Prawie cały czas człowieka - od maluchów po najstarszych, wypełniały około gospodarskie zajęcia. Ale tym właśnie wyróżniał się czas świętowania. Nic nierobienie - zwłaszcza w Niedzielę Wielkanocną - było dopełnieniem rozmaitych rytualnych obowiązków związanych z tym wyjątkowym wyłomem między starym a wykluwającym się z mocą nowym życiem.

Na stronie http://etnomuzeum.pl/pisanki/pisanki-jednobarwne-tzw-kraszanki/ zamieszczono "Krótki przewodnik po starych i nowych sposobach zdobienia jaj".